Oynanışı

Amacı

Oyunun amacı rakip şahı mat etmektir. Bunun anlamı rakip şahın bulunduğu karenin tehdit altında bulunması ve tehdit altında olmayan bir kareye kaçış ya da tehdidi engelleyecek başka bir hamlesinin olmamasıdır. Eğer bir oyuncunun şahının bulunduğu kare tehdit altında olmadığı halde bu oyuncunun legal hamlesi kalan tek taşı şahı ise ve de şahının tehdit altında olmayan bir kareye yapabileceği bir hamlesi yoksa oyun patolur, yani berabere biter. Ayrıca oyun herhangi bir anda oyunculardan birinin yenilgiyi kabul etmesi veya bir oyuncunun beraberlik teklif etmesi ve diğerinin de bunu kabul etmesiyle de sona erebilir. Oyun sırasında taşları avantajlı yerlere yerleştirerek rakibin hareketini kısıtlamak ve rakibin taşlarını almak yoluyla gücünü azaltmak esastır. Her taş, kurallara göre ulaşabileceği bir karedeki rakip taşın bulunduğu kareye yerleşerek, yerinden ettiği taşı oyun dışı bırakma gücüne sahiptir, buna taş almak denir. Alınan taş oyuna bir daha geri dönemez ancak bulunduğu hattın son karesine varan bir piyon, oyun haricinde bulunsun bulunmasın, arzu edilen başka bir taşla değiştirilebilir.

Taşların Hareketi

Şah	Boş olduğu takdirde hemen bitişiğindeki karelere gidebilir, tek hamlede daha uzak karelere gidemez.
Vezir	Boş olan karelere hem dikey hem çapraz hareket edebilir. Kale ve filin hareketlerinin birleşimi şeklinde hareket eder.
Fil	Önünde bir engel bulunmadıkça çaprazlarda hareket eder. Fillerin biri daima beyaz, diğeri daima siyah karelerde hareket eder.
Kale	Yatay veya dikey bir hat üzerinde başka bir taşın olduğu kareye kadar serbestçe hareket edebilir. Kale, bulunduğu hattın üzerinde hareket yönünde rakibe ait ilk taşı almak potansiyeline de sahiptir.
At	Herhangi bir yönde 2 kare ve buna dik yönlerden birinde bir kare ilerler. İlerlerken geçtiği karelerin dolu olmasından etkilenmez. Hareketini bitirdiği karede rakip taş varsa bu taşı alır. (L şeklinde ilerler.)
Piyon	Piyonlar önlerinde taş bulunmadıkça, ileriye doğru ve düz olarak ilerlerler. Piyonlar açılışta (ilk hamlelerinde) isterlerse iki kare ilerleyebilirler. Piyonlar ileriye doğru tek kare çapraz olarak diğer taşları alabilirler. Sekizinci sıraya ulaşan piyonlar oyuncunun istediği herhangi bir taşa (Şah hariç) terfi ederler. Bu taş genellikle en güçlü taş olan Vezir olur.

Rok Yapmak

Şah ve Kaleyle yapılan 2 hamlenin oluşumundan oluşan tek bir harekettir. Oyunda en fazla bir defa yapılabilir. Arada başka hiçbir taş yoksa ve şah ile kale hiç oynamamışlarsa ve şah tehdit altında değilse, Rok yapmak için Şah Kaleye doğru iki hamle atar. Aynı hamlenin devamı olarak, Kale Şahın üzerinden atlar ve yanına yerleştirilir. Şahın geçeceği karelerin de tehdit altında olmaması gerekir. Şahla, vezir tarafındaki kaleyle yapılan roka, uzun rok, şahla şah tarafındaki kalenin yaptığı roka ise kısa rok denir.

Satranç Notasyonu

Satrançta genel olarak cebirsel notasyon kullanılmaktadır. Satranç tahtasında düşey sütunlarda birer harf (a, b, c, d, e, f, g, h) ve yatay sütunlara birer sayı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ) konulur. Böylece her kare bir harf ve bir de sayı ile belirlenmiş olur. Örneğin, sol alt kare a1, sağ üst kare de h8 ile belirtilir.

Ayrıca taşları ve hamleleri yazmak için şu kısaltmalar kullanılır:

• Taşlar
  • Ş : Şah
  • V : Vezir
  • K : Kale
  • A : At
  • F : Fil
• Hamleler
  • 0-0 : Küçük Rok
  • 0-0-0 : Büyük Rok
  • x : Taş Alma
  • + : Şah
  • ++ Çifte şah
  • # : Mat
  • = : Terfi
• Yorumlar
  • ! : Kuvvetli Hamle
  • !! : Çok kuvvetli Hamle
  • ? : Zayıf Hamle
  • ?? : Büyük Hata
  • ?! : Şüpheli Hamle
  • !? : İlginç Hamle
  • □ : Zorunlu Hamle

İstisnalar

Geçerken Almak

Beşinci sıraya ulaşmış bir piyon, yan sütunlardaki rakip piyon kendi ikinci sırasından dördüncü sırasına giderse hemen sonraki hamlede onu dördüncü değil üçüncü sıraya gitmiş varsayarak alabilir. Buna geçerken alma (en passant) denir.

Dünya Satranç Şampiyonları

Resmi olmayan ancak genel olarak kabul edilen şampiyonlar:

• Howard Staunton
• Adolf Anderssen
• Paul Morphy

Resmi Şampiyonlar:

• Wilhelm Steinitz (1886 - 1894)
• Emanuel Lasker (1894 - 1921)
• Jose Raul Capablanca (1921 - 1927)
• Alexander Alekhine (1927 - 1935), (1937 - 1946)
• Max Euwe (1935 - 1937)
• Mikhail Botvinnik (1948 - 1957), (1958 - 1960), (1961 - 1963)
• Vassily Smyslov (1957 - 1958)
• Mikhail Tal (1960 - 1961)
• Tigran Petrosian (1963 - 1969)
• Boris Spassky (1969 - 1972)
• Robert Fischer (1972 - 1975)
• Anatoly Karpov (1975 - 1985)
• Gary Kasparov (1985 - 1993)

"Klasik" Dünya Şampiyonları 

• Gary Kasparov, (1993 - 2000)
• Vladimir Kramnik, (2000 - günümüze kadar)

 

FIDE Dünya Şampiyonları (1993'ten bu yana)

• Anatoly Karpov (1993 - 1999)
• Alexander Khalifman (1999 - 2000)
• Viswanathan Anand (2000 - 2002)
• Ruslan Ponomariov (2002 - 2004)
• Rustam Kasımcanov (2004 - 2005)
• Veselin Topalov (2005 - 2006)
• Vladimir Kramnik (2006 - günümüze kadar)