|
Anlam gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek, kavramı zenginleştirmek amacıyla aynı sözcüğün yinelenmesi veya anlamları birbirine yakın yahut karşıt olan ya da sesleri birbirini andıran iki sözcüğün yan yana kullanılmasıdır.
İkilemelerin başlıca anlamsal işlevleri:
1- İkilemelerin başlıca işlevi anlamı pekiştirerek güçlendirmedir.
Öbek öbek çiçekler
demet demet güller
Sıcak mı sıcak hava
iyi mi iyi bir insan
2- İkilemeler anlamı pekiştirip güçlendirirken kimi kez de anlamın sağladığı gücü, değeri artırır abartırlar.
Güle güle bir hal olduk.
Ağlaya ağlaya gözlerinden oldu.
Sokak sokak kiralık ev aradık.
3- İkilemelerde, anlamı pekiştirme, güçlendirme, abartma ile birlikte çokluk kavramı da vardır. Çokluk kavramı kimi kez niteliksel, kimi kez de nicelikseldir.
Deste deste para verdim ona
Güzel güzel çocukları vardı onların
İkilemelerin Anlamsal Kuruluşları:
İkilemeler genel olarak hemen hemen her tür sözcüğün yinelenerek kalıplaşmasıyla oluşur. Bu yineleme kimi kez ad soylu sözcüklerin, kimi kez eylemlerin, kimi kez de yansıma sözcüklerin yan yana kullanılması ya da aralarına başka dil birimlerinin girmesiyle oluşur.
kapı kapı dolaşmak
dizi dizi boncuk
koşa koşa yorulmak
gürül gürül akmak
Bu genel kuruluşların dışında ikilemelerin diğer anlamsal kuruluşları:
a) Aynı anlamlı (anlamdaş) sözcüklerin yinelen-mesiyle kurulan ikilemeler:
sorgu sual
ses seda
köşe bucak
bet beniz
b) Yakın anlamlı sözcüklerle kurulan ikilemeler:
delik deşik
eş dost
dünya alem
doğru dürüst
c) Karşıt anlamlı sözcüklerle kurulan ikilemeler:
irili ufaklı
büyüklü küçüklü
er geç
d) Biri anlamlı, diğeri sesçe anlamlı sözcüğe benzeyen, onunla anlam kazanan bir sözcükle kurulan ikilemeler:
eğri büğrü
eski püskü
yırtık pırtık
incik boncuk
e) Tek başlarına anlamları olmayan, sesçe birbirini çağrıştıran, birlikte kullanıldıklarında anlam kazanan sözcüklerle kurulan ikilemeler:
ıvır zıvır
eciş bücüş
abur cubur
f) Yansıma sözcüklerin yinelenmesiyle kurulan ikilemeler:
vızır vızır
şırıl şırıl
horul horul
cızır cızır
|
